دستور العمل نگهداری از دستگاه­ های آب سردکن

افزایش آلودگی میکروبی به دلیل عدم رعایت بهداشت و شستشوی دستگاه آبسردکن علاوه بر ایجاد بیماری های باکتریایی، عفونی و گوارشی، سبب افزایش نیترات آب مصرفی  نیز میشود که با استفاده از آب سرد یا گرم دستگاه به بدن انسان منتقل میشود و پس از واکنش با هموگلوبین در گلبول های قرمز سبب ایجاد متهموگلوبین می شود که “سندروم کودکان آبی” نامگذاری شده است که به دلیل کاهش خون رسانی به بدن در افراد مسن و زیر یکسال باعث مرگ سلولی در بعضی از قسمت های بدن، کبودی رنگ پوست و خستگی مفرط می­شود. همچنین افزایش نیترات آب به دلیل تشکیل مولکول شناخته شده عامل سرطان (پس از تبدیل نیترات به نیتریت در بدن) به نام نیتروزآمین سبب بروز سرطان در بدن می­شود.

الف) آشنایی با عملکرد دستگاه­ های سرد و گرم

الف-1) قسمت­ های کلی دستگاه:

در دستگاه ­های آبسردکن پس از مشاهده قسمت بیرونی دستگاه که شامل محفظه ایستاده دستگاه و منبع جدا شونده آب بر روی دستگاه می شود، اگر بخواهیم نگاهی کاملتر به قسمت­ های داخلی آن داشته باشیم باید پس از برداشتن منبع، درپوش روی دستگاه را باز کرده و محفظه بالایی دستگاه را می­توان مشاهده نمود (برای دستگاه­ های مختلف باز کردن درپوش کمی متفاوت است؛ برای این کار به کاتالوگ یا سایت شرکت سازنده دستگاه مراجعه کنید.)

محفظه بالایی شامل مجرای خروجی آب از منبع به مخزن جداگانه گرم کننده (هیتر) در پایین دستگاه و همچنین در قسمت تحتانی از مخزن بالایی دستگاه که پس از باز کردن درپوش قابل رویت می­ باشد قسمت سرد کننده دستگاه می­ باشد.

الف-2) قسمت سردکننده:

آب با ورود از منبع به قسمت تحتانی از محفظه بالا در مجاورت دیواره سرد شده (توسط لوله­ های دایره­ ای متصل شده از بیرون که حاوی گازهای خنک کننده می­ باشد و توسط شبکه پشت آبسرد کن و کمپرسور، خنک می­ شود و دوباره در این لوله­ های موسوم به کندانسور به گردش درآمده و سرد می­ شوند) و نهایتاً زمان استفاده به شیر خروجی آب سرد منتقل می ­شود.

الف-3) قسمت گرم کننده:

در قسمت گرم کننده دستگاه لوله خروجی آب از منبع به وسیله شلنگ پلاستیکی به مخزن کوچکتری در پایین دستگاه منتقل می­ شود که درون آن یک قطعه المنت برقی به عنوان ایجاد کننده حرارت نصب گردیده است. پس از پر شدن این مخزن، آب توسط المنت به جوش آمده و به وسیله شیر­های برقی و پمپ (در اکثر دستگاه­ ها فشار آب مخزن) به لوله­ های خروجی متصل به شیر تعبیه شده روی دستگاه منتقل می ­شود.

ب) علل ایجاد طعم و بوی نامطبوع و کاهش شفافیت آب مصرفی

ب-1) علل ایجاد طعم و بوی نامطبوع:

از آنجائیکه قارچ­ ها و باکتری­ های موجود در محیط و هوای پیرامون با رسیدن به نقاط مرطوب با دمای بین 27 تا 40 درجه سانتیگراد (در دمای 36 درجه بیشترین میزان رشد را دارند) در محیط رشد و تکثیر خود را آغاز می­ کنند، لذا زمانیکه آب در مخزن بالایی در مجاورت هوا قرار گیرد یا در ظروف در باز نگهداری شود به شرطی که دمای محیط مساعد برای رشد باکتری­ ها باشد، سطحی از تراکم باکتری و یا قارچ­ های به سرعت رشد کننده بر روی دیواره ظروف و جدار لوله­ هایی که آب با آن ها در تماس است ایجاد می­ کند این لایه بیوفیلم نامیده می­ شود که علاوه بر ایجاد شرایط مساعد و  بستری مناسب برای رشد باکتری­ های خطرناک، زمینه ساز ایجاد خوردگی و تخریب میکروبی جداره فلزی مخازن نیز می ­باشد.

به همین دلیل پس از مدتی بر روی جداره داخلی لوله­ ها و مخازن لایه بیوفیلمی لزج را می­توان مشاهده نمود. باید توجه داشت هنگامی که دستگاه برای مدت زمان زیادی مورد استفاده قرار نمی گیرد و یا اینکه برای مدتی خاموش می باشد این فرآیند به دلیل افزایش دمای آب کمی بیشتر از دمای محیط و راکد بودن تسریع می­ گردد و نهایتاً با تغذیه باکتری­ ها از مواد معدنی موجود در آب بخصوص باکتری­ های بی­هوازی سبب ایجاد بیوفیلم شدیدتر و بوی نامطبوعی می­ گردد.

تا زمانیکه با افزایش ضخامت این لایه به شکل اصطلاحاً جلبک به داخل آب وارد شود، اینگونه آلودگی بیشتر در محفظه آب سرد دستگاه ایجاد می­ گردد ولی در مواقعی که آب گرم دستگاه به هر دلیلی مورد استفاده روزانه قرار نگیرد محفظه کوچک گرم کننده به طور کلی آلوده شده، بو و ترکیبات نامطبوع را به لوله موجود در مخزن بالایی و در مجاورت منبع پلاستیکی متحرک به درون مخزن آب سرد منتشر می­ کند و سبب بروز و یا تشدید آلودگی در مخزن آب سرد نیز می­ شود اما با توجه به اینکه در حالت عادی به علت کارکرد المنت و رسیدن آب به دمای جوش، باکتری­ ها و آلودگی­ هایی که احیاناً در محفظه آب گرم ایجاد شده باشند استریل می­ شود.

ب-2) کاهش شفافیت آب دستگاه:

همانطور که در بالا توضیح داده شد با افزایش مقادیر بیوفیلم باکتریایی علاوه بر طعم و بو به میزان زیادی کدر شدن آب توسط ذرات ریز معلق را خواهیم داشت که کاهش شفافیت آب را در پی دارد همچنین به مرور زمان و در بازه زمانی طولانی­ تر با تجمع ذرات ریز معدنی به خصوص کلسیم اطراف المنت مخزن گرم کننده شاهد پخش این ذرات هنگام جوشیدن در مخزن و در آب گرم خروجی دستگاه خواهیم بود.

لذا با توجه به توضیحات ارائه شده در بندهای بالا و مطابق دستورالعمل­ های ارائه شده سازمان­ های بهداشت جهانی و شرکت­ های سازنده دستگاه­ های آبسرد کن جهت حفظ بهداشت و طول عمر دستگاه، هر 6 هفته یکبار شلنگ­ ها و محفظه­ های داخلی دستگاه­ های آبسرد کن باید توسط متصدی دستگاه شستشو و گندزدایی و رسوب زدایی گردد.

در ذیل به چند روش جهت بهداشت دوره ­ای دستگاه­­ های آب سردکن اشاره می­ گردد:

ج) روش­ های شستشو و گند زدایی دستگاه آبسردکن

ج-1) قبل از توضیح روش ­های شستشو به نکات زیر توجه فرمایید:

-شستشوی مداوم امری ضروری در بهداشت مصرف کننده­ ها و همچنین طول عمر دستگاه می­ باشد حتی در صورت عدم استفاده از شوینده ­ها و باکتری کش­ ها هر شش هفته شستشو و تمیز کردن قسمت­ های قابل مشاهده و آبکشی دستگاه ضروری می ­باشد. لوله­ های خارج از دسترس را می­توان با به جریان انداختن محلول شستشو و آبکشی دوباره شستشو نمود. معمولاً شدت آلودگی این قسمت ­ها به دلیل یکبار رخ دادن آلودگی شدید ایجاد می ­شود؛ در نتیجه شستشوی مداوم امری ضروری می باشد.

برای تخریب دیواره سلولی باکتری­ ها نیاز به ترکیبات قلیایی و اسیدی مناسب جهت تغییر اسیدیته محیط می ­باشد که در اد امه به برخی از ترکیبات اشاره می­ شود. ابتدا منبع پلاستیکی را بردارید، سپس با توجه به کاتالوگ یا سایت دستگاه درپوش پلاستیکی روی دستگاه را بردارید و سپس پلاستیک نگه دارنده زیر درپوش را نیز برداشته بطوریکه مخزن بالایی قابل رؤیت باشد. سپس قطعات جدا شونده و همچنین سینی تعبیه شده زیر شیر­های جلوی دستگاه توسط مایع شستشو در مراحل بعدی شستشو نمایید.

ج-2) ساخت انواع محلول­ های شستشو:

یکی از محلول­ های زیر به عنوان شوینده انتخاب می ­شود:

1) محلول مایع سفید کننده: دو قاشق سوپ خوری سفید کننده مایع را در یک چهارم یک گالن آب بریزید و تکان دهید تا  به طور یکنواخت حل و همگن شود.

2) محلول اسید استیک (سرکه سفید): یک لیتر سرکه سفید را با 5 لیتر آب مخلوط نمایید.

3) پودر سفید کننده کلر: یک قاشق مربا خوری را در یک چهارم گالن آب سرد ریخته و حل کنید.

خ) روش شستشو

پس از تخلیه کامل مخزن­ های دستگاه توسط شیرهای دستگاه و از برق کشیدن دستگاه، درپوش بالای دستگاه را بازکنید و یکی از محلول­ های آماده شده را به مخزن بالایی ریخته و با به جریان انداختن مایع شستشو توسط شیر­های روی بدنه اجازه دهید مایع شستشو دهنده در تمام قسمت­ های دستگاه جریان یافته و دستگاه را به مدت 3 ساعت رها کنید.

در این فاصله قسمت­ های در دسترس و قابل رویت مانند دیواره داخلی مخزن بالایی را به وسیله یک تکه ابر یا فرچه پلاستیکی با مایع شستشو پاک کنید و همچنین درپوش و قطعه پلاستیکی نگهدارنده مخزن متحرک و دهانه و گردن منبع متحرک را نیز با پارچه و محلول شستشو تمیز نمایید. پس از 3 ساعت با استفاده از شیر­های دستگاه، مخازن را از ماده شوینده تخلیه نموده و سپس 2 بار به وسیله آب پاکیزه منبع بالایی را پر کرده و از شیر­ها تخلیه می­ نماییم تا اثرات ماده شوینده برطرف گردد.

نکات مهم:

• می­ توان برای محلول شوینده یا مایع سفید کننده از سفید کننده بدون بو استفاده نمود.
• محلول شوینده با سرکه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که درون مخزن گرم کننده و آب سرد رسوبات آب شکل گرفته باشند که این رسوبات مانع از ایجاد گرمای مطلوب در مخزن گرم کننده می­ شوند. بر اثر تشدید رسوبات اطراف المنت مانع از انتقال حرارت به آب و نهایتاً باعث سوختن المنت دستگاه می ­شود.
• در دستگاه های آبسرد کن از آب شهری استفاده ننمایید چون خطوط انتقال آب به قارچ و باکتری آلوده شده است و وجود رسوبات در آب شهری موجب تشدید آلودگی شده و موجب سوختن المنت گرم کن می­ شود.
• در صورت استفاده از مایع سفید کننده و به منظور حذف بوی ماده سفید کننده بهتر است بار اول که با آب پاکیزه شستشو می ­نمایید، مقدار 5 قاشق سوپ خوری سرکه سفید در یک چهارم گالن آب سرد ریخته و داخل دستگاه را شستشو نمایید و یک بار دیگر با آب پاکیزی شستشو نمایید. (بجای سرکه از آبلیمو نیز می­ توان استفاده کرد) این امر به شما کمک می­ کند تا رسوبات المنت گرم کن حذف شده و اثرات قلیایی ماده سفید کننده خنثی شود.
• در صورتیکه شستشوی دستگاه به صورت مرتب و ماهیانه انجام شود به دلیل خاصیت استریل کردن آب جوش (بدون استفاده از انواع شوینده) می­توان نسبت به شستشوی دستگاه با آب جوش اقدام نمود (حتماً حداقل یک ساعت آب جوش در کلیه مخازن (لوله ­ها) بماند ولی به منظور محافظت از المنت گرم کن در هر 2 تا 3 نوبت یک بار شستشو با سرکه الزامی است.)
• زمانی که دستگاه برای مدت طولانی استفاده نمی­ شود حتماً نسبت به تخلیه آب دستگاه اقدام نمایید. بطوریکه پس از جدا کردن گالن متحرک از روی دستگاه با استفاده از شیرهای گرم و سرد، آب موجود در لوله­ ها و محفظه بالایی را تخلیه نمایید و همچنین برای تخلیه مخزن آب گرم دستگاه و جلوگیری از رسوب و تخریب دیواره فلزی آن و یا سوختن المنت دستگاه حتماً با استفاده از شیر تخلیه تعبیه شده در زیر یا پشت دستگاه اقدام نمایید.

آب آشامیدنی سورپرایز

واحد تحقیق و توسعه

ادیب ناصری پهلوانی – کارشناس ارشد شیمی تجزیه